Ochrona i osoby z niepełnosprawnością – jak wygląda rzeczywistość?
Wchodzisz do supermarketu, galerii handlowej czy urzędu i widzisz ochroniarza – osobę starszą lub z widocznymi ograniczeniami ruchowymi. Może pojawić się pytanie, czy rzeczywiście jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo, czy też jego rola ma inne znaczenie. Wiele osób z niepełnosprawnością znajduje zatrudnienie w branży ochroniarskiej, ale czy zawsze są to odpowiednio dobrane stanowiska? Czy rynek pracy rzeczywiście spełnia potrzeby tych pracowników, czy może wykorzystuje dostępne systemy wsparcia?
Rynek pracy dla osób z niepełnosprawnością – szerokie spektrum możliwości
Przeglądając oferty pracy, można zauważyć, że sporo z nich dotyczy dwóch branż: ochrony i sprzątania. Nie dzieje się tak przypadkowo – firmy ochroniarskie i sprzątające mogą liczyć na dofinansowania z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). To sprawia, że wiele osób trafia do ochrony niekoniecznie ze względu na swoje kwalifikacje, ale z powodu ulg dla pracodawców.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2023 roku w Polsce było około 4 milionów osób z orzeczeniem o niepełnosprawności. Spośród nich blisko 754 tysiące zgłosiło posiadanie takiego orzeczenia swojemu pracodawcy. Struktura tych osób według stopnia niepełnosprawności przedstawiała się następująco: 11,2% ze stopniem znacznym, 59% ze stopniem umiarkowanym oraz 29,4% ze stopniem lekkim.
Analiza ofert pracy pokazuje, że w serwisie oferty.praca.gov.pl w IV kwartale 2023 roku zamieszczono 193 ogłoszenia na stanowisko pracownika ochrony, z czego 51 dotyczyło ochrony fizycznej. Dla porównania, na stanowisko osoby sprzątającej opublikowano 302 oferty.
Jednak czy wszyscy zatrudnieni w ochronie są niezadowoleni? Nie można tego jednoznacznie stwierdzić. Dla wielu osób jest to szansa na stałe zatrudnienie, stabilne warunki pracy i kontakt z ludźmi. Warto zatem zastanowić się, jak można usprawnić ten model zatrudniania, aby był korzystny dla wszystkich stron.
Różne role w ochronie – nie każdy musi interweniować
Praca w ochronie to nie tylko fizyczne interwencje. Wyróżniamy kilka stanowisk, które wymagają innych umiejętności:
- Monitorowanie obiektów – praca przy kamerach, analiza nagrań.
- Recepcja i kontrola dostępu – sprawdzanie uprawnień do wejścia na teren obiektu.
- Ochrona fizyczna – patrolowanie terenu, gotowość do reagowania na zagrożenia.
Osoby z niepełnosprawnością mogą skutecznie pracować na dwóch pierwszych stanowiskach, gdzie kluczowe są kompetencje organizacyjne i komunikacyjne. Ważne jest, aby osoby trafiające do ochrony miały rzeczywisty wpływ na bezpieczeństwo obiektu, a ich praca była dobrze dostosowana do możliwości.
Czy obecny system wymaga zmian?
Dyskusja na temat pracy osób z niepełnosprawnością w ochronie często koncentruje się na perspektywie pracodawców. Tymczasem problem tkwi także w systemie prawnym i organizacyjnym. Państwo zachęca firmy do zatrudniania osób z orzeczeniem, ale nie zawsze dba o skuteczność takiego zatrudnienia.
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) ma uprawnienia do przeprowadzania kontroli u pracodawców korzystających z dofinansowań. Kontrole te obejmują weryfikację danych zawartych w dokumentach oraz wysokości otrzymanego wsparcia. Termin przedawnienia roszczeń PFRON wynosi 5 lat. W 2017 roku Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę, która miała na celu ocenę, czy pracodawcy spełniali warunki do otrzymania dofinansowania oraz czy PFRON skutecznie przeciwdziałał negatywnym zjawiskom w tym zakresie. Kontrola wykazała liczne nieprawidłowości, a w efekcie wprowadzono surowsze kryteria przyznawania dofinansowań oraz zaostrzono nadzór nad ich wydatkowaniem.
Pracownicy ochrony z niepełnosprawnością często nie przechodzą odpowiedniego przeszkolenia, a ich stanowiska bywają niedopasowane do rzeczywistych możliwości. To nie wina wyłącznie firm – obecne przepisy nie wymagają wystarczającej kontroli nad tym, jak osoby te są zatrudniane i w jakich warunkach pracują.
Perspektywa samych pracowników – czy czują się wykorzystywani?
Aby lepiej zrozumieć sytuację, warto posłuchać samych osób pracujących w ochronie. Niektóre z nich cenią stabilne zatrudnienie i doceniają możliwość pracy, która dostosowuje się do ich możliwości. Inni jednak zwracają uwagę, że ich obecność jest traktowana bardziej jako formalność niż realna potrzeba.
Przykłady wypowiedzi osób z niepełnosprawnością pracujących w ochronie:
- No niby mam robotę, ale co z tego? Stoję tu, patrzę, ludziom się nawet nie chce mnie zauważać. Jakby mnie tu nie było, to i tak nic by się nie zmieniło.
- Mieli mi dać pracę dopasowaną do moich możliwości, a zamiast tego każą mi robić rzeczy, których nie jestem w stanie. Jak mam chodzić na obchody, skoro ledwo się poruszam?
- Wiem, że firma bierze za mnie kasę, ale co mnie to obchodzi? Przynajmniej mam robotę. Czy to ściema? Może. Ale lepsze to niż siedzenie w domu i klepanie biedy.
- Siedzę tu sam na tej budowie i niby pilnuję, ale co ja bym zrobił, jakby przyjechało paru bandytów kraść? Zadzwonił na policję i czekał? Bałbym się jak cholera, a i tak bym im nie przeszkodził, bo ledwo się ruszam.
Jak można poprawić ten model zatrudnienia?
Aby system zatrudniania osób z niepełnosprawnością w ochronie był efektywniejszy, warto rozważyć następujące zmiany:
- Lepsza kontrola dopasowania stanowisk – osoby powinny pracować tam, gdzie ich kompetencje i możliwości najlepiej się sprawdzą.
- Obowiązkowe szkolenia dla pracowników i pracodawców – lepsze przygotowanie zarówno osób zatrudnionych, jak i firm mogłoby zwiększyć skuteczność pracy.
- Większy nacisk na rozwój zawodowy – zamiast ograniczać się do stanowisk ochroniarskich, warto stworzyć ścieżki awansu i rozwoju dla pracowników.
- Dostosowanie systemu do rzeczywistych potrzeb – dofinansowania powinny wspierać realne zatrudnienie, a nie tylko ułatwiać firmom obniżenie kosztów.
Podsumowanie – jak znaleźć równowagę?
Nie chodzi o to, by odbierać osobom z niepełnosprawnością możliwość pracy w ochronie, ale o to, by ich zatrudnienie było przemyślane i dobrze zarządzane. Ważne jest, aby pracownicy czuli się potrzebni i mieli możliwość wykonywania obowiązków zgodnych z ich możliwościami.
Źródła
- Główny Urząd Statystyczny
- Bankier.pl
- Centrum Verte
- Najwyższa Izba Kontroli
- Oferty Pracy – praca.gov.pl
