Usługa asystencji osobistej staje się jednym z kluczowych elementów wsparcia osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Nowa ustawa o asystencji osobistej ma na celu zapewnić im niezależność, udział w życiu społecznym i realny wpływ na sposób organizacji pomocy. W tym poradniku przedstawiamy najważniejsze zasady programu, kto może z niego skorzystać i jak wygląda procedura przyznania asystenta osobistego.
Dlaczego potrzebna jest ustawa o asystencji osobistej?
Asystencja osobista to nie tylko dodatkowa forma pomocy, lecz także gwarancja prawa do samodzielności. Jej ideą jest umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami decydowania o własnym życiu i uczestnictwa w codziennych aktywnościach – od robienia zakupów po udział w wydarzeniach społecznych.
Dotychczas funkcjonujący program „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością”, finansowany z Funduszu Solidarnościowego, był rozwiązaniem czasowym. Działał na podstawie corocznych naborów i nie gwarantował ciągłości wsparcia. Jak podkreślono w Poradniku Przedsiębiorcy, brakowało ustawowych regulacji, przez co dostęp do usług różnił się w zależności od gminy.
Nowa ustawa ma to zmienić. Jej wprowadzenie to odpowiedź na zobowiązania Polski wynikające z Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza z artykułu 19, który gwarantuje prawo do życia niezależnego i uczestnictwa w społeczeństwie.
Ustawowe uregulowanie ma także zapobiec dyskryminacji w dostępie do usług, zapewnić jednolite standardy oraz stworzyć centralny rejestr asystentów.
Co zmienia nowa ustawa o asystencji osobistej?
Projekt ustawy, opisany w Poradniku Przedsiębiorcy, wprowadza szereg zmian o charakterze systemowym. Przede wszystkim ustanawia stały model świadczenia usług, który nie będzie już uzależniony od konkursów rocznych.
Najważniejsze rozwiązania:
-
Prawo do asystencji ma być niezależne od form zatrudnienia czy dochodu.
-
Zakres wiekowy: osoby między 13. a 65. rokiem życia. Dla młodszych i starszych przewidziano wyjątki w sytuacjach szczególnych.
-
Kryterium funkcjonalne: przyznanie asystencji będzie oparte na ocenie poziomu potrzeby wsparcia. Wstępnie ustalono próg 80 punktów w specjalnej skali funkcjonalnej.
-
Finansowanie: środki pochodzić będą z budżetu państwa, a nie – jak dotąd – z programów celowych.
-
Koordynacja lokalna: zadanie realizować mają powiaty, organizacje pozarządowe lub inne uprawnione podmioty.
W projekcie uwzględniono także możliwość rozwoju systemu cyfrowego, który umożliwi składanie wniosków i monitorowanie realizacji usług przez platformę internetową.
Kto może korzystać z asystencji osobistej?
Zgodnie z projektem, prawo do asystencji osobistej przysługuje osobie:
-
posiadającej orzeczenie o niepełnosprawności (lub o stopniu niepełnosprawności),
-
która w ocenie funkcjonalnej uzyskała określony poziom punktów,
-
zamieszkałej na terytorium Polski,
-
w wieku od 13 do 65 lat (z możliwością wyjątków).
Dla osób w wieku 13–18 lat wymagane będzie m.in. wskazanie w orzeczeniu potrzeby stałej pomocy lub znacznego stopnia niepełnosprawności. W przypadku dzieci młodszych wsparcie w dalszym ciągu będzie realizowane w ramach innych instrumentów opiekuńczych.
Co ważne, asystencja osobista nie zastępuje opieki, lecz ją uzupełnia. Jej celem jest wspieranie samodzielności, a nie przejęcie odpowiedzialności za decyzje i działania osoby z niepełnosprawnością.
Jak wygląda procedura przyznania asystenta?
Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Rodziny, pracy i polityki społecznej, proces przyznawania asystencji osobistej będzie przebiegał w kilku krokach.
-
Złożenie wniosku
Wniosek o przyznanie asystenta będzie można złożyć elektronicznie przez specjalny system lub w formie papierowej w powiatowym centrum pomocy rodzinie. Dla osób mających trudności cyfrowe przewidziano pomoc pracownika socjalnego. -
Ocena potrzeb
Oceny dokona zespół ekspertów, który przeprowadzi wywiad środowiskowy i obserwację. Osoba z niepełnosprawnością może także przedłożyć formularz samooceny. Wyniki zostaną przeliczone na punkty – próg kwalifikujący to 80. -
Decyzja administracyjna
Po analizie wniosku powiat wyda decyzję określającą liczbę przyznanych godzin asystencji (np. 30–240 miesięcznie). -
Odwołanie i zmiany
W przypadku niezgody na decyzję możliwe będzie odwołanie. Osoba korzystająca z asystencji będzie mogła również wnioskować o zmianę liczby godzin w przypadku pogorszenia stanu zdrowia lub zmiany potrzeb.
Nowością będzie również system informatyczny, który pozwoli na monitorowanie godzin pracy asystenta oraz umożliwi składanie sprawozdań online.
Zakres obowiązków asystenta osobistego
Zadania asystenta osobistego obejmują wsparcie w codziennym funkcjonowaniu, jednak ich zakres zależy od indywidualnych potrzeb. Według Poradnika Przedsiębiorcy, mogą to być m.in.:
-
pomoc w przemieszczaniu się i korzystaniu z transportu,
-
wsparcie podczas zakupów i załatwiania spraw urzędowych,
-
towarzyszenie w pracy, szkole, zajęciach rehabilitacyjnych,
-
asystowanie przy czynnościach życia codziennego (np. ubieranie, przygotowanie posiłku),
-
wsparcie w dostępie do kultury i życia społecznego.
Asystent nie wykonuje natomiast czynności medycznych ani zabiegów pielęgnacyjnych wymagających uprawnień pielęgniarskich.
Wymagania wobec asystentów
Osoba chcąca zostać asystentem osobistym powinna:
-
mieć ukończone 18 lat,
-
posiadać pełną zdolność do czynności prawnych,
-
być niekarana,
-
odbyć szkolenie przygotowujące do pracy z osobami z niepełnosprawnościami.
Preferowane jest doświadczenie w pracy opiekuńczej, terapeutycznej lub wolontariackiej. Asystenci będą wpisywani do rejestru asystentów, prowadzonego przez właściwe organy samorządowe.
Formy zatrudnienia pozostaną elastyczne – możliwe będzie zawarcie umowy zlecenia, umowy o pracę lub współpraca z organizacją pozarządową.
W projekcie ustawy zaproponowano także limit godzin pracy (do 276 miesięcznie) i maksymalną stawkę, która może sięgać 65 zł brutto za godzinę.
Rola realizatorów i koordynatorów
Realizatorzy usług (np. powiaty, fundacje, stowarzyszenia) będą odpowiedzialni za organizację całego procesu, w tym:
-
rekrutację i szkolenie asystentów,
-
prowadzenie dokumentacji,
-
rozliczanie godzin pracy,
-
zapewnienie jakości usług.
Każdy realizator będzie musiał wyznaczyć koordynatora asystencji osobistej, który będzie wspierał osoby z niepełnosprawnościami, rozwiązywał ewentualne konflikty i monitorował realizację usług.
Przewidziano również wprowadzenie superwizji, czyli cyklicznych spotkań wspierających asystentów w rozwoju zawodowym.
Finansowanie usług
Nowy model zakłada finansowanie asystencji osobistej bezpośrednio z budżetu państwa. Dotychczas środki pochodziły z Funduszu Solidarnościowego i były przydzielane w formie dotacji celowych.
Wprowadzenie finansowania systemowego ma zapewnić stabilność usług oraz uniknąć sytuacji, w której program kończył się po roku i wymagał ponownego naboru.
Środki będą przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego oraz organizacjom pozarządowym w ramach umów o realizację zadania publicznego.
Korzyści z wprowadzenia ustawy
Wdrożenie ustawy o asystencji osobistej przyniesie wiele pozytywnych zmian:
-
zapewni ciągłość wsparcia niezależnie od miejsca zamieszkania,
-
umożliwi realny wybór asystenta przez osobę z niepełnosprawnością,
-
zwiększy autonomię i poczucie sprawczości użytkowników,
-
poprawi integrację społeczną i zawodową,
-
ułatwi koordynację działań między instytucjami.
Według analiz Ministerstwa Rodziny, rozwiązanie to ma objąć nawet kilkadziesiąt tysięcy osób, które do tej pory nie miały dostępu do stałej pomocy asystenta.
Wyzwania i kwestie otwarte
Choć projekt jest krokiem w stronę systemowego wsparcia, wciąż pojawiają się pytania:
-
czy próg punktowy 80 nie okaże się zbyt wysoki,
-
jak zapewnić wystarczającą liczbę przeszkolonych asystentów,
-
w jaki sposób zagwarantować dostępność w mniejszych gminach,
-
jak rozwiązać problem cyfrowego wykluczenia przy składaniu wniosków.
Resort zapowiada, że niektóre kwestie – np. rozszerzenie programu na osoby powyżej 65 lat – będą analizowane w kolejnych etapach wdrażania.
Podsumowanie – najważniejsze informacje
-
Ustawa o asystencji osobistej ma wprowadzić trwały, ogólnopolski system wsparcia.
-
Asystencja przysługuje osobom z orzeczeniem i odpowiednią liczbą punktów w ocenie funkcjonalnej.
-
Wnioski będzie można składać elektronicznie lub w powiatowych centrach pomocy rodzinie.
-
Finansowanie usług zapewni budżet państwa, a realizatorami będą samorządy i NGO.
-
Asystent nie wykonuje czynności medycznych, ale wspiera w codziennym życiu i aktywności społecznej.
FAQ
1. Czy osoba powyżej 65 lat może korzystać z asystencji?
Na ten moment projekt obejmuje osoby do 65. roku życia, ale planowane jest rozszerzenie grupy docelowej w kolejnych latach.
2. Czy niewykorzystane godziny można przenieść na następny miesiąc?
Projekt dopuszcza elastyczne rozliczanie godzin, jednak szczegółowe zasady ustali realizator.
3. Czy można samemu wybrać asystenta?
Tak, osoba z niepełnosprawnością może wskazać kandydata, o ile spełnia on wymagania i figuruje w rejestrze.
4. Czy asystent może wykonywać czynności medyczne?
Nie. Asystent pomaga w codziennych czynnościach, lecz nie zastępuje personelu medycznego ani opiekuna pielęgniarskiego.
Źródła
-
Poradnik Przedsiębiorcy – Asystencja osobista osób z niepełnosprawnościami – główne źródło informacji o projekcie ustawy.
-
Niepelnosprawni.gov.pl – kontekst konwencji ONZ i misja programu.
-
Kadry.infor.pl – szczegóły dotyczące oceny i procedury.
-
PSONI.org.pl – praktyczne standardy asystencji osobistej.
-
Gazeta Prawna – Ustawa o asystencji osobistej jednak będzie – informacje o postępach legislacyjnych.
