Czy planowane zmiany w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej rzeczywiście ułatwią osobom z niepełnosprawnościami dostęp do pracy? A może przyniosą nowe wyzwania dla zakładów aktywności zawodowej i ich pracowników? W 2025 roku wchodzą w życie przepisy, które mają na nowo zdefiniować rolę ZAZ-ów i sposób wspierania zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.
Nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej – co się zmienia w 2025 roku?
Nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami, przyjęta przez Sejm w 2024 roku, ma wejść w życie w pierwszej połowie 2025. Rząd argumentuje, że celem reformy jest „wzmocnienie aktywizacji zawodowej, społecznej i edukacyjnej osób z niepełnosprawnościami oraz uproszczenie systemu wsparcia”.
Najważniejsze zmiany obejmują m.in.:
-
zwiększenie roli samorządów w organizowaniu i finansowaniu miejsc pracy,
-
aktualizację definicji zakładu aktywności zawodowej,
-
doprecyzowanie zasad refundacji wynagrodzeń z PFRON,
-
oraz wprowadzenie bardziej elastycznych form zatrudnienia wspieranego.
Nowe przepisy zakładają też uproszczenie zasad przyznawania statusu ZAZ – co może ułatwić powstawanie takich zakładów w mniejszych miejscowościach. Rząd liczy, że reforma zwiększy liczbę pracowników z niepełnosprawnościami o kilka tysięcy w ciągu trzech lat.
Jednocześnie środowiska społeczne zwracają uwagę, że same zmiany prawne to dopiero początek – kluczowe będzie ich wdrożenie, finansowanie i praktyczne wsparcie lokalnych instytucji.
Zakłady Aktywności Zawodowej – filar zatrudnienia wspieranego
Zakłady aktywności zawodowej (ZAZ) to wyjątkowe miejsca – łączą charakter przedsiębiorstw i misję społeczną. Zatrudniają głównie osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, które z różnych powodów mają utrudniony dostęp do otwartego rynku pracy.
ZAZ-y oferują nie tylko pracę, ale i rehabilitację zawodową, trening umiejętności społecznych, a często także wsparcie psychologiczne. Dla wielu pracowników to pierwszy krok do samodzielności, poczucia sprawczości i odbudowy wiary we własne możliwości.
Nowelizacja ustawy wprowadza zmiany w sposobie finansowania tych zakładów – środki z PFRON mają być bardziej elastycznie przydzielane, a część obowiązków administracyjnych zostanie uproszczona. Celem jest odciążenie kadry zarządzającej, aby więcej czasu i zasobów można było przeznaczyć na rzeczywiste wsparcie pracowników.
Nie brakuje jednak głosów ostrzegawczych: jeśli finansowanie nie wzrośnie proporcjonalnie do nowych obowiązków, część mniejszych ZAZ-ów może mieć trudność z utrzymaniem płynności. Eksperci wskazują, że konieczne będzie stałe monitorowanie sytuacji po wejściu ustawy w życie.
Nowe możliwości i wyzwania dla osób z niepełnosprawnościami
Dla osób z niepełnosprawnościami zmiany oznaczają przede wszystkim więcej szans – zarówno na zatrudnienie, jak i rozwój zawodowy. Nowelizacja ma zachęcać pracodawców do tworzenia elastycznych stanowisk pracy oraz szkoleń dostosowanych do indywidualnych potrzeb.
Zwiększyć ma się również dostęp do programów zatrudnienia wspieranego, w ramach których pracownik otrzymuje pomoc asystenta lub trenera pracy. To rozwiązanie, które w wielu krajach Unii Europejskiej przyniosło bardzo dobre efekty – pozwalając osobom z niepełnosprawnościami podejmować pracę w zwykłych firmach, z realnym wsparciem.
Nie można jednak pominąć wyzwań. W niektórych regionach Polski nadal brakuje wykwalifikowanej kadry do prowadzenia programów aktywizacyjnych. Część osób może obawiać się zmian, zwłaszcza jeśli przez lata pracowała w jednym ZAZ-ie.
Przykład z życia
Marek, 38 lat, od 12 lat pracuje w zakładzie aktywności zawodowej w województwie kujawsko-pomorskim. Ma umiarkowaną niepełnosprawność ruchową. Dzięki nowelizacji jego ZAZ będzie mógł zawierać umowy z firmami zewnętrznymi i organizować krótkoterminowe staże u pracodawców. Marek marzy o pracy w lokalnej drukarni. Dzięki współpracy ZAZ z tym przedsiębiorstwem ma szansę na odbycie trzymiesięcznego stażu. „Zawsze chciałem spróbować pracy poza zakładem. Jeśli się uda, może dostanę etat” – mówi.
Taka historia pokazuje, że zmiany – choć formalne – mogą realnie wpłynąć na codzienne życie wielu osób.
Co o zmianach mówią eksperci i organizacje społeczne?
Wśród organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami panuje ostrożny optymizm. Z jednej strony – doceniają kierunek zmian i próbę dostosowania przepisów do realiów rynku pracy. Z drugiej – obawiają się, że tempo wdrażania może być zbyt szybkie, a niektóre rozwiązania niedopracowane.
Eksperci zwracają uwagę, że w ostatnich latach liczba osób pracujących w ZAZ-ach nie rosła, mimo rosnących potrzeb. Wskazują też, że w Polsce wciąż brakuje spójnego systemu przejścia z zatrudnienia chronionego (w ZAZ) na rynek otwarty.
Niektórzy ekonomiści ostrzegają, że bez dodatkowych funduszy z budżetu państwa lub PFRON reforma może pozostać na papierze. Inni podkreślają, że każda zmiana, która daje samorządom większą elastyczność w wydatkowaniu środków, jest krokiem w dobrą stronę.
Jak zauważyła jedna z ekspertek cytowana przez media branżowe, „nie wystarczy napisać dobrej ustawy – trzeba jeszcze nauczyć się z niej korzystać”.
Jak przygotować się na nowe przepisy – wskazówki dla osób poszukujących pracy i ich rodzin
Wejście w życie nowych regulacji to dobry moment, by przyjrzeć się swojej sytuacji zawodowej i planom na przyszłość. Osoby z niepełnosprawnościami, które dotąd korzystały z usług ZAZ lub były bierne zawodowo, mogą w 2025 roku skorzystać z nowych form wsparcia.
Warto już teraz zasięgnąć informacji w powiatowych centrach pomocy rodzinie (PCPR), wojewódzkich urzędach pracy lub bezpośrednio w oddziałach PFRON. Wiele z tych instytucji przygotowuje specjalne punkty informacyjne dotyczące reformy.
Dobrze też śledzić ogłoszenia lokalnych ZAZ-ów – część z nich planuje rekrutacje do nowych programów aktywizacyjnych i szkoleń. Osoby poszukujące pracy mogą również zapytać o możliwość udziału w stażach lub praktykach we współpracujących przedsiębiorstwach.
Rodziny i opiekunowie mają kluczową rolę w procesie zmiany – często to oni pomagają wypełniać wnioski, zrozumieć dokumenty czy pokonać lęk przed nowym środowiskiem pracy. Warto wspólnie analizować dostępne opcje i rozmawiać o oczekiwaniach wobec przyszłego zatrudnienia.
Podsumowanie i zaproszenie do dyskusji
Reforma ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej to jedno z najważniejszych wydarzeń ostatnich lat dla środowiska osób z niepełnosprawnościami. Jej powodzenie zależy nie tylko od jakości przepisów, ale od współpracy między administracją, pracodawcami i organizacjami społecznymi.
Najważniejsze wnioski:
-
ZAZ-y pozostaną kluczowym elementem systemu zatrudnienia wspieranego, ale zyskają więcej elastyczności.
-
Osoby z niepełnosprawnościami będą mogły korzystać z nowych form wsparcia i szkoleń.
-
Sukces reformy zależy od stabilnego finansowania i sprawnego wdrożenia przepisów.
A Ty jak oceniasz zmiany w ustawie o rehabilitacji zawodowej? Czy mogą realnie poprawić sytuację osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy?
Podziel się swoją opinią w komentarzu – Twoje doświadczenie może pomóc innym.
FAQ
1. Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?
Zgodnie z Dziennikiem Ustaw (Dz.U. 2025 poz. 913) ustawa została opublikowana 8 lipca 2025 roku, a szczegółowe przepisy przejściowe określą dokładną datę wejścia w życie.
2. Kto może skorzystać z zatrudnienia w ZAZ?
Przede wszystkim osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, które wymagają wsparcia w procesie pracy i rehabilitacji.
3. Czy nowe przepisy przewidują większe dofinansowanie dla ZAZ?
Tak, ale w ramach dotychczasowych środków PFRON – zwiększona ma być elastyczność wydatkowania, niekoniecznie całkowita kwota.
4. Czy osoby z niepełnosprawnością mogą liczyć na nowe programy szkoleń?
Tak, planowane są dodatkowe projekty szkoleniowe współfinansowane przez PFRON i fundusze unijne, w tym dla osób w wieku 40+ i z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Źródła
-
Business Insider Polska – Jak zmiany w ZAZ wpłyną na rynek pracy osób niepełnosprawnych – analiza skutków reformy dla rynku pracy.
-
Portal Oświatowy – Ustawa o rehabilitacji zawodowej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 2025 – opis zmian legislacyjnych.
-
Niepelnosprawni.pl – Sejm uchwalił nowelizację w sprawie zakładów aktywności zawodowej – stanowisko środowisk społecznych.
-
Ministerstwo Rodziny – Projekt ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej – oficjalne uzasadnienie reformy.
-
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – projekt ustawy o zmianie ustawy – dokument źródłowy projektu.
💜 Wesprzyj nas, jeśli możesz
Działamy już ponad 20 lat – tworzymy miejsce spotkań, rozmów i wsparcia dla wszystkich, którym bliska jest empatia i otwartość.
Portal jest całkowicie bezpłatny, a rozwija się dzięki osobom, które chcą pomóc nam dalej działać.
☕ buycoffee.to/ipon • 💙 patronite.pl/ipon
Dziękujemy za każdą kawkę i dobre słowo. Razem możemy więcej. 💫
